Afgelopen zomer was ik weer te gast bij een Amsterdamse verzamelaar. Deze heer heeft een imposante collectie schilderijen en tekeningen; van Amsterdamse impressionisten, Vlaamse oude meesters tot internationale avant-garde. Er is een wonderlijke dynamiek tussen ons waarbij hij mij elke maand uitnodigt om een deel van zijn collectie te laten zien, waarbij ik de keuze heb om werken direct te kopen of in consignatie te nemen. Telkens komt hij met een andere map, doos of schilderij aan de muur waarvan hij vermoedt dat ik daar interesse in heb. Een ritueel dat intussen al zo’n twee jaar bestaat. Ditmaal toonde hij een schilderij waar ik niet gelijk op aansloeg, totdat ik het werk van dichtbij bekeek. Op het olieverfschilderij van een naïef geschilderd straatje in Parijs doemde op een van de uithangborden een naam op van een oude bekende: André Lhote.
‘le peintre Hollandais’ en Piet Mondriaan in Parijs
Dit speelse straatje is vervaardigd door Berend Groeneveld (1866-1941). Zijn loopbaan begon in het Groningse Bedum als handelaar in boter en kaas, maar eenmaal de veertig gepasseerd, gooide hij het roer om en legde hij zich volledig toe op de schilderkunst. Hij verhuisde naar Amsterdam waar hij schilderlessen genoot van zowel Martin Monnickendam als zijn mentor Simon Maris, en werd hij een gewaardeerd lid van Arti et Amicitiae. Vanaf 1929 tot aan zijn dood bracht Groeneveld elke zomer, van begin juni tot medio september, door in de culturele hoofdstad van Europa: Parijs. Daar laafde hij zich aan het bourgondische leven en kreeg hij de bijnaam ‘le peintre Hollandais’.
Dankzij Simon Maris maakte Groeneveld kennis met Piet Mondriaan, van wie hij in de jaren ‘30 schilderlessen ontving. Hieruit ontstond een vriendschap, waarbij Groeneveld om de week lessen volgde die werden afgesloten met culinaire hoogstandjes in een van hun favoriete restaurants. De voormalige boter- en kaashandelaar mengde zich in het culturele leven en ontmoette opmerkelijke figuren zoals Ernest Hemingway en de schilder Salvador Mundi. Groenevelds artistieke focus lag voornamelijk op het schilderen van Parijse stadsgezichten, waarbij hij flanerende dames en karakteristieke straten in een naïeve stijl vastlegde, waarin hij speelde met perspectief en kleur.
Rue d'Odessa: het uithangbord van Académie André Lhote
Het schilderij in kwestie is hier een goed voorbeeld van en moet zijn vervaardigd na 1929 en voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Het werk biedt een blik op Rue d'Odessa in Montparnasse. Rond 1900 werd Montparnasse het internationale centrum voor avant-gardekunstenaars, als opvolger van de wijk Montmartre. Een opmerkelijke kunstenaar in deze straat was de beroemde kubist en theoreticus André Lhote (1885-1962). In 1925 richtte hij zijn eigen kunstenaarsopleiding op, de Académie André Lhote op nr. 18. Gedurende zijn carrière zou hij vele honderden kunstenaars van over de wereld onderwijzen en inspireren. Lhote schreef theoretische verhandelingen over de schilderkunst, zoals Traite du Paysage in 1939, organiseerde buitenlandse lezingen en wist daardoor een grote groep internationale kunstenaars van Turkse, Zweedse, Egyptische en zelfs Japanse origine te overtuigen lessen te volgen. Hij was vooral populair bij vrouwen, omdat zij geweerd werden bij reguliere opleidingen zoals de nationale kunstacademie de École des beaux-arts. Nederlandse leerlingen van André Lhote zijn Charlotte van Pallandt, Sárika Góth, Sierk Schröder, Julie van der Veen en Anne Marie Blaupot ten Cate. Groeneveld schilderde waarschijnlijk toevallig Lhote’s uithangbord. Het is niet bekend of de twee kunstenaars elkaar persoonlijk hebben gekend.
De Amsterdamse verzamelaar had dit werk natuurlijk niet zonder reden aan de muur gehangen. Hij wist dat ik een bijzondere band heb met André Lhote door de vondst van een olieverfschilderij van Lhote in de zomer van 2020 en mijn academische onderzoek naar André Lhote en zijn relatie met Nederland. Het vooropgezette plan van de Amsterdammer was geslaagd. Hij was een schilderij lichter en ik een pakket bubbeltjesplastic onder mijn arm rijker. De volgende afspraak staat gepland en het blijft altijd weer een feest om te zien waar ik dit keer mee thuis zal komen.