"In een opslag van de Amsterdamse kunstenaar Armand Baag (1941-2001) ontdekt Bart Krieger, kunsthistoricus expert Surinaamse en Caribische kunst, begin 2021 enkele honderden tekeningen van Nola Hatterman (1899-1984). Naast portretten, illustraties voor het tijdschrift Soela en tekeningen van Amsterdam, waren er ook enkele schilderijen aanwezig. Hatterman was in eerste instantie mecenas en de docent van Armand Baag, later levenslang bevriend en tevens haar erfgenaam, wat verklaart hoe deze werken in Amsterdam terecht kwamen. Deze vondst leverde een schat aan nieuwe informatie op over Nola Hatterman, haar werkwijze en haar buitengewone relatie tot Suriname.
Bart Krieger deed namelijk als gastcurator onderzoek voor de tentoonstelling Surinaamse School in het Stedelijk Museum Amsterdam en schreef daarvoor een van de artikelen in het boek Nola Hatterman, geen kunst zonder kunnen (2021). De laatste tien jaar geniet Hatterman een groeiende aandacht, omdat zij wordt gezien als de ontbrekende schakel tussen de Nederlandse en Surinaamse kunstgeschiedenis. Na de tentoonstelling kwam ik in contact met de eigenaar van deze collectie en heb ik een deel in consignatie genomen. Een mooie gelegenheid om dieper in te gaan op de kunstenaar Nola Hatterman.
Sterk rechtvaardigheidsgevoel
Nola Hatterman werd in 1899 geboren in Amsterdam. Al op jonge leeftijd ervaarde zij in haar directe omgeving de discriminatie tegen de bewoners van de koloniën, waardoor zij in de loop van haar leven een ‘sterk rechtvaardigheidsgevoel’ ontwikkelde. Na haar toneelstudie volgde zij teken- en beeldhouwlessen en nam zij deel aan tentoonstellingen, zoals bij De Onafhankelijken. Vanaf 1925 richtte Hatterman zich volledig op haar kunstenaarschap en vanaf 1929 ontwikkelde ze haar stijl in de richting van de Nieuwe Zakelijkheid. In 1930 schilderde zij Op het terras, een werk dat u wellicht kent van de permanente collectie van het Stedelijk Museum, waarop afgebeeld de trompettist en toneelspeler Lou Drenthe aan een biertje.
Drenthe en Arie Jansma introduceerden Hatterman bij Anton de Kom en de activistische Surinaamse intellectuele gemeenschap. In de jaren ’30 groeit haar sympathie en compassie voor de Afro-Surinamers en start zij met het bieden van een tegengeluid tegen het opgelegde Europese (witte) schoonheidsideaal en het opkomende fascisme. Een beroemde uitspraak van Hatterman op de vraag waarom ‘zij toch altijd zwarte mensen schilderde’ luidt: ‘voor mijn gevoel een wat vreemde vraag; niemand zal een schilder vragen waarom hij zich tot blanke modellen bepaalt.’ Hatterman wil ‘de zwarte menschen in al hun individuele schakeringen en ingeschakeld in de moderne samenleving’ afbeelden, en niet als karikatuur zoals destijds gangbaar was.
Naar Suriname
In 1953 besluit Hatterman naar Suriname te verhuizen en al snel wordt ze directeur van de School voor Beeldende Kunst in Paramaribo. In deze hoedanigheid heeft zij een grote invloed gehad op de hedendaagse generaties Surinaamse kunstenaars en onderrichtte zij onder anderen Armand Baag, Ruben Karsters en Soeki Irodikromo. In 1984 kwam Hatterman om bij een auto-ongeluk. Ze bleef tot haar overlijden actief als beeldend kunstenaar.
Tentoonstelling 'Identiteit' 1984
In 1984 hield het Surinaams Museum in Paramaribo de tentoonstelling 'Identiteit'. Als voorvechter van de Surinaamse emancipatie kon Hatterman op 85-jarige leeftijd niet ontbreken. Tijdens een televisieoptreden, gewijd aan deze tentoonstelling, sprak ze over wat identiteit inhoudt en dat het begrip identiteit hand in hand gaat met het bewustwordingsproces van jezelf. Het decor van het interview bestond uit twee recente werken, die te zien waren in 'Identiteit'. Het doek links van haar, dat maar liefst 120 x 160 cm meet, lag in de loods van Armand Baag: De volkeren van Suriname in de schaduw van de koloniale overheerser. Op het strand slokt de immense schaduw van een stug paars wezen de inheemse bevolking op. In één klap geeft dit werk de eeuwenlange verhoudingen tussen de oorspronkelijke bewoners van Suriname en de Nederlandse overheerser weer en opent daarmee het debat rondom kolonialisme, slavernij en identiteit. De video van dit interview staat op Youtube en ik nodig iedereen die deze column leest uit om zelf van Nola Hatterman te horen wat zij over haar werk te vertellen heeft."
UPDATE Feb. 2024: Het portret van Lou Drenthe, Op het Terras, is tot en met 28 juli te zien op de tentoonstelling 'The Harlem Renaissance and Transatlantic Modernism' in The Metropolitan Museum of Art in New York.
Bron: Nola Hatterman. Excerpt from 1984 film Identity door Ray Kril: